Celem pracy jest analiza związków zachodzących między logikami deontycznymi i logikami czasowymi. Punktem wyjścia są znane relacje pojęć modalnych, deontycznych i czasowych. Część I ma charakter wstępny. W części II autor stara się udzielić wyczerpującej odpowiedzi na pytanie, który spośród znanych rodzajów logiki czasu nadaje się do zamierzonej analizy. Wybór pada na logikę dat (temporal logic). Dalej, w części III przedyskutowano trzy możliwe sposoby wiązania pojęć modalnych z pojęciami czasowymi - koncepcje: Diodora Cronosa, szkoły megaryjskiej i W.Occama. Okazało się, że (...) związki modalno-czasowe i deontyczno- czasowe dają się najpełniej wyrazić w obrębie koncepcji occamowskiej - w takich strukturach semantycznych wszystkie trzy rodzaje pojęć dają się dosyć naturalnie powiązać. Część IV jest prezentacją zbudowanego na "occamowski” sposób systemu modalno-deontyczno-czasowego. Na koniec znajdujemy jeszcze dyskusję trudności na jakie napotyka się przy konstruowaniu takich hybrydowych systemów logicznych i przykład ilustrujący zalety tych konstrukcji, w przykładzie posłużono się znanym paradoksem "dobrego Samarytanina". (shrink)

The article presents findings derived from questionnaires administrated to 150 randomly selected inhabitants of Warsaw in November and early December of 1981. They were asked about their preferences concerning different rules of distributing basic supplies in time of crisis. The authors begin by saying that controlled distribution corresponds to a principle that is considered fundamental in the socialist country, namely the principle of redistribution. It determines all sorts of social exchange that may be governed elsewhere by the principle of reciprocity (...) or by market. Deteriorating Polish economy made it necessary after the Agreements of 198O and 1981 to introduce rationing of meat and fat initially and various other commodities later. This rationing is called “universal” by the authors to distinguish it from “situational” rationing that had existed earlier whenever particular sorts of commodities were in short supply and only first in line were served or whenever particular groups of people were given special entitlements to buy things that were not generally available. The authors point out that a complete collapse of the economic system, whether now in Poland or in any other case, leads to a wide acceptance of different forms of rationing. It is not expected that rationing may help to better the general level of individual needs; it is hoped only that it may ensure more equitable distribution of those goods that are supplied in minimum quantities. Just distribution stands in this case for limited egalitarianism which primarily provides for equal distribution but makes allowances for different levels of needs and endorses exclusion of certain categories of people from the distribution system. In case of grave impoverishment the rules of charity ad mutual help are called upon, or the respondents express their trust in the existence of widespread benevolent attitudes in society. (shrink)

Zawiera teksty filozofów od czasów starożytnych do współczesnych.

Autor eseju argumentuje, że podróże w czasie są możliwe, a paradoksy podróży w czasie są osobliwościami, a nie niemożliwościami. Obrona możliwości podróży w czasie wymaga przyjęcia (a) trwających w czasie rzeczy, które posiadają zarówno przestrzenne, jak i czasowe części, (b) psychologicznej ciągłości i łączności oraz ciągłości przyczynowej jako kryteriów tożsamości osobowej, a także (c) rozróżnienia pomiędzy czasem zewnętrznym i osobistym.

We współczesnych dyskusjach dotyczących szczegółowych zagadnień z zakresu etyki medycznej sporo uwagi poświęca się kwestii odstąpienia od interwencji medycznej lub zasadności stosowania pewnych rodzajów terapii nie rokujących poprawy stanu zdrowia chorej osoby. W publikacjach autorów chrześcijańskich tematyka ta nie zajmowała nigdy centralnego miejsca, aczkolwiek różnego typu kwestie dotyczące kontynuacji bądź przerwania leczenia znaleźć można już na kartach wczesnochrześcijańskich filozoficznych i teologicznych traktatów i rozpraw. Dopiero współcześnie w związku z szybkim rozwojem nauk medycznych poświęca się temu zagadnieniu więcej uwagi. Niniejszy artykuł (...) przedstawia poglądy wybranych wczesnochrześcijańskich i scholastycznych myślicieli na kwestię odstąpienia od interwencji medycznych. Zachowane do naszych czasów teksty i opinie różnych autorów pozwoli nam, w pewnym stopniu, zrozumieć historyczny kontekst oraz kulturowe uwarunkowania proponowanych wówczas rozstrzygnięć etycznych. (shrink)

W powieściach Officium Secretum. Pies pański Marcina Wrońskiego i Agent Jego Świątobliwości Karola Kowala bohaterami pierwszoplanowymi są „nietypowi duchowni”. Owa „nietypowość” zasadza się na tym, że dominikanie – ojciec Marek Gliński i ojciec Władysław Klonowiejski – zostali wykreowani przez twórców na agentów tajnych służb watykańskich. W odróżnieniu od innych postaci duchownych z kart literatury najnowszej nie pełnią oni funkcji typowo kościelnych, pastoralnych, lecz są duchownymi-tajniakami. Protagonista z dzieła Wrońskiego to zakonny James Bond, który zwerbowany do Officium Secretum, czyli wewnętrznej służby (...) kościelnej będącej spadkobierczynią Inkwizycji, w okresie PRL służył Kościołowi jako podwójny agent (został funkcjonariuszem Służby Bezpieczeństwa). Agentem specjalnym jest także ojciec Klonowiejski. W książce Kowala jawi się on jako wszechstronnie wyszkolony wywiadowca Świętego Przymierza, który podróżuje przez dziewiętnastowieczną Europę w celu unieszkodliwienia agenta o pseudonimie „Haman”. Czy osadzenie bohaterów w habitach w przestrzeni występku oraz wszelkiego rodzaju zbrodni należy uznać za kontrowersyjną koncepcję artystyczną? Wnikliwa analiza dzieł Wrońskiego i Kowala pozwala na stwierdzenie, że w tym przypadku – podobnie jak w innych powieściach z kapłanem w roli głównej napisanych w ostatnich dwóch dekadach – nie można mówić o desakralizacji kapłaństwa czy chęci niszczenia autorytetu Kościoła. Kreacje zakonników należy uznać za swoisty znak czasów współczesnych, w których zmniejszenie dystansu między przedstawicielami Kościoła hierarchicznego i wiernymi sprawił, że duchowni poznawani są i oceniani za działalność także poza sferą sacrum. W Officium Secretum i Agencie Jego Świątobliwości „niecodzienna” aktywność bohaterów w habitach jest pretekstem do ujawniania przez twórców nie tylko spraw eklezjalnych – tajemnic działania instytucji kościelnych – ale także mechanizmów działania instytucji państwowych oraz istotnych problemów życia politycznego i społecznego. (shrink)

Wyobraźmy sobie następującą scenę. Oto pewien czcigodnie wyglądający, zatopiony w filozoficznych rozmyślaniach mąż stoi nad malowniczą, skalistą zatoką w starożytnej Grecji. Zatoka ta była już wcześniej teatrem wielu morskich potyczek, w których Ateńczycy zmagali się z wrogami. Jej obraz naturalnie nasuwa zatem skojarzenia z minionymi wydarzeniami batalistycznymi. Wtedy to Arystoteles - bo on jest właśnie tym czcigodnym mężem - pod wpływem tej scenerii oraz kultywowanego w ówczesnej Grecji bios theoretikós, zadaje sobie słynne pytanie: czy jutro będzie bitwa morska? Niniejsza praca (...) jest poświęcona jednemu z najbardziej znanych rozumowań greckiego logika i filozofa Diodora Kronosa. Rozumowanie to nazwano rozumowaniem mistrza lub mistrzowskim prawdopodobnie z racji siły, z jaką oddziaływało na słuchaczy. Jak się wydaje, celem rozumowania mistrza było uzasadnienie przekonania, że w świecie empirii nie istnieją czyste możliwości, a więc że to, co jest możliwe, musi się kiedyś zdarzyć. To z kolei sugeruje jakąś formę determinizmu: skoro nie ma możliwości, które nie są i nigdy nie będą zrealizowane. Rozumowanie Diodora nie przetrwało do naszych czasów. Znamy je jedynie z przekazów, które dość lakonicznie opisują jego przedmiot, przesłanki oraz tezę. Jest wiele powodów, nie tylko historycznych, aby sądzić, że Diodor swoim rozumowaniem polemizuje z Arystotelesem. Stagiryta bowiem w swoich klasycznych rozważaniach na temat jutrzejszej bitwy morskiej bronił indeterminizmu, dopuszczając czyste możliwości, a więc zarówno to, że możliwe, iż bitwa morska się zdarzy, jak i to, że możliwe, iż bitwa morska się nie zdarzy. Z tych powodów próba rekonstrukcji oraz analizy rozumowania Diodora powinna nawiązywać do rozważań Arystotelesa, jako że obydwaj myśliciele mają odmienne zdanie na ten sam przedmiot - naturę możliwości, przyszłości i determinizmu, pozostając jednocześnie w ramach tego samego, starożytnego, logiczno-filozoficznego paradygmatu rozważań. Książka nie ma jednak charakteru wyłącznie historycznego. Historia starożytnych rozważań, często przecież nie do końca nam znana lub znana z komentarzy późniejszych doksografów, jest jedynie tłem rozważań bardziej współczesnych. Rozważania te, korzystając z ustaleń filozofii analitycznej oraz narzędzi logiki formalnej, niekiedy mogą nie być nawet wierne kwestiom historycznym, lecz mogą rozwijać elementy merytoryczne, które zostały wyeksponowane przez źródła historyczne. (shrink)

Analiza zdań psychologicznych stanowi jeden z najważniejszych elementów programu semantycznego zainicjowanego przez Tadeusza Kotarbińskiego, zwanego reizmem w wersji semantycznej. Celem tego programu było wyeliminowanie z języka wyrażeń oraz struktur gramatycznych, które reifikowały relacje, własności, zdarzenia oraz zawartości aktów psychicznych. Aby wyeliminować zawartości aktów psychicznych Kotarbiński zaproponował oryginalną analizę wypowiedzeń zdań psychologicznych parafrazowanych w postaci par wypowiedzeń, eliminując tym samym konieczność wprowadzania wszelkich bytów mentalnych lub intencjonalnych. W artykule przedstawiam krótko rozwiązania problemu zdań psychologicznych autorstwa Fregego i Russella, następnie wskazuję (...) na filozoficzne inspiracje reizmu Kotarbińskiego. Analiza zdań psychologicznych przedstawiona przez Kotarbińskiego nie tylko rozwiązuje problem braku zastępowalności ekstensjonalnej, ale doprecyzowuje również jego poglądy reistyczne. Na koniec dokonuję krótkiego porównania analizy Kotarbińskiego z analogicznym rozwiązaniem autorstwa Donalda Davidsona, znanym jako analiza parataktyczna, które było rezultatem innych założeń filozoficznych, w szczególności zaś odmiennej od Kotarbińskiego wersji monizmu oraz innego podejścia do problemu prawdy. (shrink)

Redakcja naukowa i opracowanie – Kinga Kaśkiewicz Przekład – Kinga Kaśkiewicz i Mirosław Żelazny Salomon Maimon przynależał do trzech kultur: niemieckiej, żydowskiej i polskiej. Pisał po niemiecku i hebrajsku. Będąc intelektualistą swych czasów, postrzegał samego siebie jako Europejczyka należącego do kręgu kultury berlińskiej. Nigdy jednak nie zatracił swej przynależności żydowskiej, o czym najdobitniej świadczy nie tylko tematyka, którą się interesował, ale też pseudonim, jaki przybrał. Nigdy też nie zatracił poczucia przynależności do Polski. Swoje dzieło Versuch über die Transcendentalphilosophie. Mit (...) einem Anhang über die Symbolische Erkenntnis und Anmerkungen podpisał jako Salomon Maimon z Litwy w Polsce i zadedykował je polskiemu królowi. […] Maimon to myśliciel często przywoływany, ale rzadko studiowany. Wielka szkoda, bo znamy kilka przykładów zainteresowania naszych filozofów wczesnym idealizmem niemieckim, a nawet prób twórczego rozwoju tego idealizmu, by przypomnieć Szaniawskiego, Gołuchowskiego, Brzozowskiego, czy w nowszych czasach Siemka i pozostawioną przez niego szkołę. Niestety, choć zakrawa to na paradoks, niniejszy zbiór rozpraw o estetyce, jeśli nie liczyć przywołanej Autobiografii, jest pierwszą publikacją tłumaczeń dzieł filozoficznych Maimona na język polski. Z tym większą przyjemnością przekazujemy go w ręce czytelników. Z Wprowadzenia. (shrink)

Praca jest próbą zbadania bezpieczeństwa militarnego Polski z perspektywy kulturowej. Koncepcja kultury strategicznej pozwala na wyjaśnienie polityki bezpieczeństwa współczesnej Polski, która zdominowana jest przez bezpieczeństwo militarne, a w tym sektorze – przez potencjał lądowy. Analiza kultury strategicznej wykazuje znaczące wpływy doświadczeń i mitów z czasów I Rzeczypospolitej, co tworzy środowisko niesprzyjające modernizacji sił zbrojnych i polityki bezpieczeństwa.

Niniejszy artykuł poświęcony jest problematyce fleksji i derywacji i ich stosunku do leksyki i gramatyki. Pierwsza część traktuje o kryteriach gramatyczności i pokazuje, że kwestia, czy dana jednostka należy do gramatyki, zależy ani od obligatoryjności, ani od regularności i przewidywalności, ani od mechanizmu tworzenia, lecz tylko i wyłącznie od tożsamości semantycznej między formą podstawową a formą tworzoną, co sprawia, że gramatyczność nie ogranicza się do form fleksyjnych, lecz obejmuje też formy derywacyjne. W drugiej części autor udowadnia na przykładzie języka angielskiego, (...) że tak naprawdę nie można mówić o dwóch różnych procesach tworzenia jednostek gramatycznych, czyli fleksji i derywacji, że dokonanie zmian morfologicznych za pomocą morfem sprowadza się do jedynego procesu tworzenia, a mianowicie modyfikacji, przy czym z procesu modyfikacji powstają różne produkty, raz formy a raz słowa, innymi słowy: nie ma fleksji i derywacji, jest tylko modyfikacja dwóch rodzajów, modyfikacja formotwórcza i modyfikacji słowotwórcza. (shrink)

In the individual, social, and political dimensions, the shaping of the liberal tradition has met up with and will continue to meet up with the presence of the Roman Catholic Church with its own philosophy. Yet has this always led to sharp conflict between Catholicism and liberalism? Has the social thinking of the Church evolved in its assessment of the liberal tradition and vice versa? Have there been points in common in the two systems of thinking? In contrast, where have (...) sparks appeared? Does Catholicism support the stability of liberal democracy? A response to these questions comprises the primary aim of the work at hand. Herein is a presentation and appraisal of one of the most interesting and continually lively clashes, accompanied by a portrayal of both Catholicism and liberalism. Analysis will be conducted at the level of social philosophy, through incidental political practice, and from the historical perspective – all of which together will enable illustration of the dynamic relationship between Catholicism and liberalism. Due to the scope of liberalism, the analysis of the Catholicism-liberalism relationship will be limited solely to the philosophy of politics and of economics. Such a restricted social philosophy involves the following issues: the genesis, essence, and characteristics of social policy; its ultimate justification or lack thereof; the relationship between the political society and its members; the types of structured political communities; the genesis, nature and duties of political authorities; the definition of the law, its foundations and limitations; the essence and properties of economic life; types of ownership; and, finally, the relations taking place between politics and economics. The problem inherent in an encounter between the social thinking of the Roman Catholic Church and liberalism appear to be especially meaningful in the context of the Polish discourse regarding the new order, its theoretical bases and institutions, projects for the realization of individual freedom, and the superiority or inferiority of values in today’s pluralistic universe. This matter is of great consequence and significance – not only intellectually but above all practically – and manifests itself in political, economic, and cultural life. Nonetheless, for decades now, Polish research into this issue has been entangled in occasional conflicts of a worldview and political nature. In turn, there is a lack of understanding and objective theoretical reflection on the subject. In fact, there are no publications which attempt to understand liberalism and assess the validity of the accusations against it. The vast amount of literature devoted to this problem most frequently opens, right from the start, with arguments stemming from either a Marxist or Catholic apologetics. The liberal credo is not identified with the philosophy of politics, but rather the theory of pro-capitalist economics. This, as a result, not only misrepresents the crux of liberalism, but also narrows the catalogue of responses by the Church on this very topic – starting with the encyclical Rerum novarum (1891) by Pope Leo XIII. In order to resolve this problem, the analysis will be rooted in the broader philosophical and historical context. In other words, it will look into liberalism on the one hand, and into those Church documents in which that institution first spoke of liberalism on the other. The discussions and deliberations contained within this volume are laid out in an introduction, four chapters, and a conclusion. The introduction includes the theoretical bases and methodological assumptions of this work, taking into account the principles of philosophical reflection and analysis. The fundamental chapters present the evolution of an attitude towards liberalism in the social teachings of the Roman Catholic Church – from Pius VI to John Paul II – taking under consideration the key moments and figures in the development of liberalism (e.g., John Locke, John Stuart Mills, John Rawls). In this time period four stages of a Catholic reference to liberalism will be distinguished. The first three constitute: 1) animosity and condemnation (from Pius VI to Pius IX), 2) criticism accompanied by tolerance (from Leo XIII to Pius XII, and 3) criticism accompanied by limited concord (from John XXIII to Paul VI). Today, and with increasing frequency, voices are heard speaking of the teachings of John Paul II as marking a new caesura in the Catholic-liberalism relationship. Hence it is worth re-evaluating and re-analyzing if such opinions are justified. The volume closes with a conclusion comprising an attempt to answer the following questions. Are Catholic accusations addressed at liberalism correct or not? Has liberalism turned out to be a philosophy open to criticism and capable of modification as the weak points in liberal theory and practice are disclosed? Can Catholic values enrich the liberal political order? Can Catholic moral-religious norms, introduced into the realm of political responsibilities, endanger the foundations of the liberal system? Reviewing the evolution of Catholicism as well as liberalism, has Catholicism found its place amidst the pluralistic harmony of liberal democracy? Kształtowanie się tradycji liberalnej napotykało i będzie napotykać na promowaną przez Kościół rzymskokatolicki filozofię, zarówno w wymiarze indywidualnym, społecznym, jak i politycznym. Czy zawsze prowadziło to do ostrego sporu między katolicyzmem a liberalizmem? Czy społeczna myśl Kościoła ewoluowała w swojej ocenie tradycji liberalnej i vice versa? Czy w obu systemach myślowych istniały punkty wspólne? Czego dotyczyły ogniska zapalne? Czy katolicyzm wspiera stabilność liberalnej demokracji? Te pytania sprawiły, że głównym celem niniejszej pracy jest prezentacja i ocena jednego z najbardziej interesujących i wciąż aktualnych sporów, a pośrednio przedstawienie dwóch filozofii – katolicyzmu i liberalizmu. Analiza tego sporu prowadzona jest na płaszczyźnie filozofii społecznej, incydentalnie – praktyki politycznej w ujęciu historycznym, co umożliwia ukazanie dynamiki relacji między katolicyzmem i liberalizmem. Z powodu zakresu liberalizmu w analizie relacji katolicyzm – liberalizm praca ta ogranicza się jedynie do filozofii polityki i filozofii gospodarki. Tak okrojona filozofia społeczna interesuje się następującymi problemami: genezą, istotą i cechami społeczności politycznej, jej ostatecznym uzasadnieniem lub brakiem takowego oraz relacjami między społeczeństwem politycznym a jego członkami, typami ustrukturyzowania wspólnoty politycznej, genezą, naturą i zadaniami władzy politycznej, definicją prawa, jego podstawą i ograniczeniami, istotą i właściwościami życia gospodarczego, rodzajami własności, stosunkami zachodzącymi między polityką a ekonomią. Problem spotkania myśli społecznej Kościoła katolickiego z liberalizmem wydaje się szczególnie znaczący również w kontekście polskich dyskusji o tworzącym się ładzie, jego teoretycznych podstawach i instytucjach, projekcie realizacji indywidualnej wolności oraz wyższości i niższości wartości w dzisiejszym, pluralistycznym uniwersum. Problem ten ma olbrzymie znaczenie nie tylko intelektualne, ale przede wszystkim praktyczne, objawiające się na poziomie życia politycznego, ekonomicznego i kulturowego. Jednak od wielu dziesięcioleci polskie studia nad tym zagadnieniem są uwikłane w doraźne konflikty o charakterze światopoglądowym i politycznym, natomiast brakuje rozumiejącej i obiektywnej refleksji teoretycznej na ten temat. Właściwie nie ma publikacji próbujących zrozumieć liberalizm i ocenić zasadność stawianych mu zarzutów. Ogrom literatury poświęcony temu problemowi najczęściej zawiera prace już na wstępie wychodzące z pozycji apologetycznie marksistowskich czy katolickich. Utożsamia się w nich credo liberalizmu nie z filozofią polityki, lecz z teorią ekonomii prokapitalistycznej, co nie tylko zakłamuje istotę liberalizmu, lecz także zawęża katalog wypowiedzi Kościoła na jego temat, rozpoczynając je od encykliki Rerum novarum (1891) Leona XIII. Aby sprawę wyjaśnić w niniejszej książce, analiza jest umieszczona w szerszym kontekście filozoficznym i historycznym, czyli „ma wgląd”, z jednej strony w liberalizm, z drugiej – w dokumenty Kościoła, w których on po raz pierwszy zabrał głos w sprawie liberalizmu. Rozważania zawarte w niniejszej pracy podzielone są na wstęp, cztery rozdziały i zakończenie. We wstępie prezentuję podłoże teoretyczne i założenia metodologiczne rozprawy, przestrzegając zasad refleksji i analizy filozoficznej. Rozdziały przedstawiają ewolucję stosunku do liberalizmu w społecznej nauce Kościoła rzymskokatolickiego, od czasów Piusa VI do Jana Pawła II, z uwzględnieniem ważniejszych momentów rozwoju myśli liberalnej (John Locke, John Stuart Mill, John Rawls). W omawianym okresie wyróżniam cztery etapy katolickiego odniesienia do liberalizmu: pierwszy – wrogości i potępienia (od Piusa VI do Piusa IX), drugi – krytyki, ale zarazem tolerowania (od Leona XIII do Piusa XII), trzeci – krytyki, choć i ograniczonej zgody (od Jan XXIII do Pawła VI) i czwarty – powszechnie oceniany jako przełom w katolickiej percepcji liberalizmu (pontyfikat Jana Pawła II). Całość rozważań zamknie zakończenie, którego treścią jest próba odpowiedzi na pytania: czy katolickie zarzuty pod adresem liberalizmu są trafne czy też nie? Czy liberalizm okazał się filozofią otwartą na krytykę, zdolną do modyfikacji pod wpływem ujawniania słabych stron teorii lub praktyk liberalnych? Czy wartości katolickie mogą wzbogacić liberalny porządek polityczny? Czy też katolickie normy moralno-religijne, wprowadzone w obręb obowiązków politycznych, zagrażają fundamentom ustroju liberalnego? Czy zarówno wobec ewolucji katolicyzmu, jak i liberalizmu katolicyzm odnalazł się w pluralistycznej harmonii liberalnej demokracji? (shrink)

Celem artykułu jest zrekonstruowanie oraz zaprezentowanie w szerszym kontekście kulturowym bardzo mało znanej w literaturze przedmiotu polemiki rozgorzałej w roku 1829 na łamach „Pamiętnika Warszawskiego Umiejętności Czystych i Stosowanych” (t. 1) między dwoma profesorami Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Autorem pierwszego z polemicznych artykułów pt. _Prośba o rozwiązanie wątpliwości _był Feliks Bentkowski. Kolejny tekst, zatytułowany _Odpowiedź na prośbę o rozwiązanie wątpliwości umieszczoną w zeszycie Pamiętnika Warszawskiego_, wyszedł spod pióra hr. Fryderyka Skarbka. Impulsem do podjęcia polemiki stał się dokonany przez Skarbka przekład pracy (...) Charles’a Ganilha pt. _Dykcjonarz ekonomii politycznej własnymi uwagami znacznie pomnożony_. Pomimo iż samo dzieło Ganilha przełożone przez Skarbka odnosiło się do zagadnień ściśle związanych z ekonomią polityczną, to jednak wspomniana polemika pośrednio wiązała się także z ważnymi zjawiskami dotyczącymi ówczesnej kultury polskiej, takimi jak m.in. upowszechnianie się nowych (obcych) wartości, postaw, obyczajów, a także nowych wzorów kulturowych. W niniejszym artykule spojrzano na polemiczne wystąpienia Bentkowskiego i Skarbka w szerokim kontekście kulturowym, dostrzegając w nich echa ówczesnych dyskusji i sporów społeczno-kulturowo-cywilizacyjnych, a także odbicie obaw i niepokojów charakterystycznych dla pewnej części przedpowstaniowego społeczeństwa polskiego. Ponadto wspomniana polemika (pośrednio) może być także interesująca w perspektywie recepcji idei Franklinowskich na ziemiach polskich w pierwszych dekadach XIX wieku. Materiał źródłowy stanowią przede wszystkim dwie polemiczne publikacje z roku 1829. Jednak ze względu na to, że owa polemika została tutaj osadzona w szerszym kontekście kulturowym, sięgnięto także do innych tekstów kultury z czasów Królestwa Polskiego, w tym do dzieł _stricte _literackich. (shrink)

Ukazano relacje Polaków dotyczące przyrody południowoafrykańskiej z perspektywy ponad 400 lat. Afryka Południowa, praktycznie do naszych czasów, jawiła się im zawsze jako kraj nie tylko bardzo odległy, ale też egzotyczny i interesujący. Determinowało to w poważnym stopniu charakter relacji. Podkreślały one przede wszystkim różnorodność i bogactwo przyrody południowoafrykańskiej. Przyrodę południowoafrykańską postrzegano również przez pryzmat wielkich możliwości łowieckich. Wielu Polaków odwiedzających Afrykę Południową wyrażało zdziwienie z obecności w tym kraju dwóch wykluczających się w zasadzie światów – nietkniętej przyrody i cywilizacji (...) europejskiej. Najczęściej opisywanym miejscem Afryki Południowej był Przylądek Dobrej Nadziei oraz okolice dzisiejszego Kapsztadu. Pierwszego dokładnego zapisu interior dokonał Antoni Rehman w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Rzeczowo i ze znawstwem pisali o przyrodzie południowoafrykańskiej polscy uczeni, którzy uczestniczyli w XV Międzynarodowym Kongresie Geologicznym w Pretorii w 1929 roku: Walery Goetel, Jan Lewiński, Józef Morozewicz i Jerzy Loth. Dość liczne relacje odnośnie przyrody południowoafrykańskiej pojawiły się współcześnie w kontekście złożonej sytuacji społeczno- politycznej Afryki Południowej. (shrink)

Problem orfickich złotych tabliczek od dawna jest fascynującym zjawiskiem. Znajdowane w różnych miejscach na terenie Grecji, są świadectwem żywo rozwijającego się kultu dającego nie tylko nadzieję, lecz także stanowiącego drogę do życia wiecznego po śmierci. Tego rodzaju zagadnienia przewijały się w różnych tekstach - poezji, dramacie, filozofii - były też popularne wśród znanych autorów tamtych czasów. Orfizm, pitagoreizm i inne kulty stanowią oczywiste świadectwo pragnień człowieka przekroczenia tego, co ziemskie i stania się bogiem. W dalszej części artykuł podaje przekłady (...) i objaśnienia słynnych fragmentów - także w nawiązaniu do nowoczesnych koncepcji psychologicznych. (shrink)

Modelowanie komputerowe odgrywa istotną rolę we współczesnej nauce. Epistemologiczna rola, jaką odgrywają takie modele oraz prowadzone na ich bazie symulacje skłaniają do postawienia pytań o możliwe użycie podobnych metod w filozofii. Pomysły wykorzystania narzędzi matematycznych do sformułowania koncepcji filozoficznych sięgają czasów Barucha Spinozy i Isaaca Newtona. Newtonowska filozofia przyrody stała się przykładem udanego zastosowania matematycznych rozważań do opisu przyrody na poziomie fundamentalnym. Oczywiście podejście Newtona otworzyło zarówno nowe obszary badań w fizyce, jak i stało się źródłem dla nowych rozważań (...) o rzeczywistości fizycznej. Według Michała Hellera niektóre teorie fizyczne można traktować jako specyficzne formalizacje koncepcji filozoficznych. Modelowanie komputerowe w filozofii może być traktowane jako rozszerzenie tej idei, co będę starał się ukazać w niniejszym artykule. Będę również rozważał rolę modelowania komputerowego jako źródła nowych metafor filozoficznych zgodnie z koncepcją technologii definiującej D. J. Boltera. Rozważania te wiodą do konkluzji mówiącej, że w metodologii filozofii zachodzą istotne zmiany. Nowe podejście nie sugeruje odrzucenia bądź zanegowania dotychczasowych metod, a wskazuje raczej nowe narzędzie analityczne filozofii i źródło inspirujących metafor. (shrink)

Kościoły katolickie wybudowane na terenie archidiecezji częstochowskiej od roku 1945 do współczesności cechuje duża różnorodność stylistyczna. Celem pracy jest przedstawienie rozwoju form i stylistyki obiektów sakralnych we wskazanym okresie. Praca powstała w wyniku badań własnych autorki przeprowadzonych na obszarze archidiecezji częstochowskiej. Obiekty sakralne powstające zaraz po II wojnie światowej realizowane były w dwóch różnych konwencjach estetycznych. Wznoszono kościoły o charakterze zachowawczym, nawiązujące do stylistyki poprzednich epok, budowane w stylu zwanym synkretyzmem, oraz budowle modernistyczne. W latach 60. i 70. ubiegłego stulecia (...) dominującą w budownictwie sakralnym tendencją stylistyczną pozostał modernizm. Lata 80., to czas, gdy pojawiały się już projekty kościołów postmodernistycznych i modernizm zaczynał mieć charakter zachowawczy. Jednak na terenie archidiecezji częstochowskiej nadal powstawało w tym czasie wiele obiektów modernistycznych. Równocześnie, zaczynając od późnych lat 80. XX w., pojawiają się na terenie archidiecezji pierwsze kościoły postmodernistyczne. Budowle sakralne powstające po roku 1989, gdy budownictwo kościelne przeżywało okres wielkiego rozkwitu po latach licznych przeszkód i restrykcji charakterystycznych dla czasów PRL, cechuje największa różnorodność: od obiektów neohistorycznych po neomodernistyczne, a także kościoły wznoszone w stylu regionalnym. W pracy przedstawiono w sposób chronologiczny przykłady budynków kościołów powstających w poszczególnych dekadach od roku 1945 aż do czasów współczesnych, skupiając się na ich stylistyce, geometrii oraz symbolice. (shrink)

Kategoria prawdy budzi kontrowersje od czasów filozofii starożytnej aż do współczesnej. W związku z dyskusjami na temat korespondencyjnej, klasycznej teorii prawdy powstały teorie nieklasyczne, łączące pojęcie prawdy z oczywistością, skutecznym działaniem, koherencją, powszechną zgodą itp. Ostra polemika próbuje w ogóle wyeliminować kategorię prawdy. Powstaje pytanie: czy taka radykalna krytyka jest słuszna i uzasadniona? Wydaje się, że jest ona przesadna. Celem artykułu jest argumentacja za tezą, że prawda — jako wartość i norma („wzorzec”, element systemu odniesienia itp.) — jest niezbywalna (...) przy epistemicznej ocenie twierdzeń, które mają swoje konsekwencje teoretyczne i praktyczne. Strukturę artykułu wyznaczają następujące punkty: (1) krytyka kategorii prawdy, (2) prawda jako wartość i (3) prawda jako norma w systemie odniesienia. W punkcie wyjścia przyjmuję syntetyczną charakterystykę prawdy sformułowaną przez Michaela P. Lyncha w jego monografii pt. Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna (2020): (a) Prawda jest obiektywna. (b) Prawda jest wartością, jest dobra. (c) Prawda jest wartościowym celem dociekań. (d) Prawda jest wartościowa ze względu na nią samą. Prawda faktycznie jest wartościowa, umożliwia bowiem stwierdzenie, że ktoś myli się, kłamie, popełnia krzywoprzysięstwo, manipuluje kimś w życiu osobistym czy społecznym. Oprócz tego, bez kategorii prawdy nie można nawet stwierdzić — jak to usiłuje czynić sceptycyzm — że prawdą jest, iż prawda nie jest czymś wartościowym, godnym uwagi itp. Kategoria prawdy — pełniąca funkcję poznawczego celu i normy — pomimo różnych kontrowersji jest wciąż niezbywalna przy ocenie wartości logicznej zdań (i wyrażanych przez nie twierdzeń). Kategoria prawdy jest semantyczna, lecz jej rozpoznawanie — uznawanie zdania przez kogoś za prawdziwe (czyli asercja) — jest kategorią pragmatyczną. Stwierdzana post factum skuteczność działania, podjętego na podstawie jakiegoś zdania, jest mocną racją za tym, aby dane zdanie uznać za prawdziwe. Respekt dla prawdy jest lepszy niż jego brak. (shrink)

W marcu 2020 roku Katarzyna Michalak i Magdalena Świerczyńska-Dolot rozpoczęły pracę nad projektem Nie słyszę, który stał się dźwiękową opowieścią o tym, jakiś dźwięków słuchaczom zabrakło w czasie kwarantanny i co to zmieniło, a jakie odgłosy pojawiły się w zamian. Z nadesłanych opowieści stworzyły reportaż radiowy. Artykuł jest omówieniem projektu, zarówno w postaci mininarracji zamieszczanych na blogu, jak i powstałego z nich reportażu radiowego. Przedstawia tematykę Nie słyszę, a także formalne rozwiązania zastosowane w reportażu dla uwypuklenia danych treści. Analiza projektu (...) wpisana została w trzy perspektywy badawcze: rozważania na temat artystycznych gatunków radiowych, pejzażu dźwiękowego i filozofii braku. Artykuł podkreśla oryginalność pomysłu audialnego i ukazuje go jako element w dyskursie na temat roli mediów czasów pierwszego etapu pandemii. (shrink)

W artykule stawia się pytanie o rolę poznania symbolicznego w poznaniu filozoficznym. Punktem wyjścia jest analiza słynnej mowy Diotymy przytoczonej przez Sokratesa w Uczcie Platona. Zagadnienie przedstawia się w panoramicznym ujęciu od czasów antycznych do współczesnych.

Nicolae Iorga jest postacią o dużym znaczeniu w historii i kulturze Rumunii. Bardzo często wypowiadał się o sprawach polskich w szerokim tego słowa znaczeniu, zarówno w kwestiach akademickich, jak i politycznych. Zaangażowanie Iorgi w Polskę jest widoczne niemal nieprzerwanie w trakcie jego kariery naukowej i politycznej. Od czasów szkolnych po jego tragiczną śmierć Polska i jej sprawy były obecne w jego działalności także za sprawą jego nauczycieli, profesorów czy późniejszych partnerów politycznych. Dzięki wykształceniu historycznemu Iorga postrzegał Polskę jako ważnego (...) partnera Rumunii na arenie międzynarodowej, jako gwarancję bezpieczeństwa politycznego, ale także ważnego partnera w kontekście rozwoju kulturalnego. Jako inicjator kursów języka i kultury rumuńskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, Nicolae Iorga otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Wileńskiego w 1931 r. za ważną rolę w umacnianiu stosunków między Polską a Rumunią. (shrink)

W historii filozofii występują dwa przeciwstawne ujęcia ludzkiego istnienia. 1. Filizofie esencjalistyczne, które upatrują istotę człowieka w spójności i harmonii Jego bytu, równowadze zewnętrznej i wewnętrznej, w zgodności jednostki ze sobą i otoczeniem. Od czasów Platona postulowały one utożsamienie się jednostki z funkcją pełnioną przez nią w społeczeństwie i państwie. Dla myśli filozoficzno-politycznej, określającej warunki harmonijnego współżycia ludzi w społeczeństwie było ważne wyodrębnienie przede wszystkim stałych składników istnienia tworzących tożsamość bytu człowieka oraz regularność i przewidywalność jego zachowań. 2. W (...) innym nurcie filozoficznej refleksji nad człowiekiem widzi się swoistość istnienia w egzystencjalnym ruchu samotworzenia się jednostki, w jej nieustającym stawaniu się człowiekiem w procesie stałego przezwyciężania nieodłącznych od egzystencji napięć. Myśl egzystencjalna (np. Pascal, egzystencjaliści, ale podobne intuicje można też spotkać u innych filozofów) traktuje istnienie człowieka jako strukturalne "transcendowanie" - przekraczanie przez wolny wybór jednostki przedmiotowo-tożsamościowego składnika egzystencji, jej harmonii i równowagi. Tożsamość jednostki (także jej roli społecznej) jawi się w tej optyce jako zjawisko ontologicznie względne, wtórne w stosunku do swobodnego określania przez jednostkę globalnego sensu swego życia. Z kolei, na płaszczyźnie ontycznej człowiek istnieje, wedle koncepcji egzystencjalnej, w dwóch równoległych niesprowadzalnych do siebie sposobach istnienia. Uwzględnienie tego faktu wymaga dualnego patrzenia na człowieka zarówno jako na tożsamość (określonej osobowości i roli społeczno-zawodowej) i jako na transcendencję - egzystencjalny proces samotworzenia się jednostki. Filozofia polityczna uważa za najważniejszy tożsamościowy aspekt istnienia, zaś filozof-moralista interesuje się przede wszystkim aspektem transcendencji, wolności jednostki do ustanawiania sensu swego istnienia. Każdy z tych punktów widzenia powinien akceptować dwoistość egzystencjalnej sytuacji człowieka i nie rościć pretensji do posiadania globalnej wiedzy o człowieku i jego obowiązkach. Zarówno polityk-ustawodawca mający na uwadze harmonię i stabilność społeczną (tożsamość ról społecznych, stałość zachowań jednostki, przewidywalność jej działań), jak i filozof-moralista ma swoje dobrze uzasadnione racje. Rozwojowi kultury służy utrzymanie na zasadzie komplementarności obu odmiennych poglądów na człowieka i zachowanie między nimi pewnych napięć, które nigdy całkowicie usunąć się nie dadzą. (shrink)

Artykuł traktuje komiksy Chmielewskiego jako realizację fantastyki groteskowej. Autora artykułu interesuje przede wszystkim groteska językowa. Nieco mniejszą, lecz także istotną rolę pełnią w analizowanym komiksie motywy związane z antyutopią. Dzięki temu komiksy wydane po 1990 roku stają się odbiciem swoich czasów. Związek komiksów z fantastyką naukową polega na tym, że rzeczywistość komiksów jest obficie wypełniona motywami zaczerpniętymi ze współczesnych i dawnych utopii i utworów SF oraz aluzjami do tej lektury.

Laktancjusz i Euzebiusz z Cezarei opisali wizję, którą miał Konstantyn Wielki przed decydującą bitwą z Maksencjuszem na Moście Mulwijskim: we śnie objawił mu się krzyż cały w świetle i pod nim napis: „Pod tym znakiem zwyciężaj”. Konstantyn zabrał krzyż na bitwę i to zapewniło mu zwycięstwo. Od czasów Konstantyna krzyż stał się nie tylko najważniejszym symbolem chrześcijaństwa, ale także symbolem chrześcijańskiego władcy, bronią jego zwycięstwa. W literaturze krzyż odnoszący się do władzy ziemskiej określany jest jako krzyż Konstantyna. Celem artykułu (...) jest przeanalizowanie funkcjonowania krzyża Konstantyna u Słowian południowych i na Rusi. Podjęto próbę udowodnienia tezy, że znaczenie krzyża Konstantyna u Bułgarów i Serbów było duże i bliskie bizantyńskiemu, natomiast na Rusi, pomimo podejmowanych prób upowszechnienia, krzyż nie odgrywał większej roli. Przyczyną były uwarunkowania polityczno-religijne, a przede wszystkim głęboki kult ikon maryjnych, który nie miał odpowiednika w żadnym innym państwie ekumeny wschodniochrześcijańskiej. To ikony maryjne w powszechnej świadomości Rusinów ingerowały w losy kraju i pojedynczego człowieka, one decydowały o zwycięstwach, przyczyniały się do ustanawiania ziemskiego porządku. Pełniły zatem taką rolę jaką u Słowian południowych krzyż Konstantyna. (shrink)

Współcześnie próby systematyzowania sztuki na podstawie jej wartości zastępują raczej teorie opisowe, które stronią od jej ocen. Co więcej, refleksja postmodernistyczna, zmieniając swój stosunek do sztuki niskiej, skutecznie zatarła różnice w hierarchizacji walentnych treści sztuki. Wzmocnienie głoszonych w awangardzie programowych tez zmierzających do unieważnienia dotychczasowych kryteriów postaw oceniających wartość sztuki przyszło wraz z tzw. filozofią postmodernizmu. Założenia postmodernizmu ukazują wizję sztuki współczesnej, która osiągnęła kres swoich możliwości twórczych, innymi słowy nie ma współczesnej możliwości powiedzenia w sztuce czegoś nowego, co nie (...) będzie tylko cytatem, powtórzeniem, rekapitulacją tego, co już w sztuce było. Tego rodzaju hipoteza zakłada, że wyobraźnia ludzka jest zbiorem skończonych możliwości, a w procesie rozwoju kultury doszliśmy w czasach współczesnych do punktu, w którym wszystkie możliwe kombinacje zostały już wykorzystane. W tej sytuacji możemy albo przyjąć postawę zniechęcenia, albo sięgnąć do czasów minionych i wyselekcjonować poszczególne elementy, zestawiając je w eklektycznej kombinacji tak, aby nosiły znamiona nowości. Ale, aby przeprowadzić ten eklektyzm, który ma spełniać pozory nowości, trzeba wyjść od zwątpienia w kategorię racjonalnego rozumu, czyli braku wiary w naturalny porządek świata. Tylko wtedy głównym operatywem na gruncie kultury pozostanie wszechobecna ironia. I w tym duchu, zgodnie z założeniami postmodernizmu, należy czytać tzw. wielkie narracje historyczne, czyli systemy filozoficzne, religie, projekty społeczne czy też teorię sztuki. Obecne w historii narracje należy traktować jak wielkie literackie opowieści, które, być może, mają ciekawą fabułę, ale nie są prawdziwe i nie wychodzą poza zdawkowy komentarz. Katalog często stawianych hipotez wybranych i omówionych w artykule wskazuje na ich niejasną i często wadliwą konstrukcję. Nie oznacza to jednak niemożności stawiania pytań o wartościowanie na gruncie estetyki. Należy pamiętać, że pewne kwestie pozostają niezmienne w ocenie sztuki. Kryterium oceny dzieła sztuki uzyskane na podstawie cech empirycznych pozostaje niezmienne, a zatem to, co nazywamy kwestiami warsztatowymi, może przejść jako pierwsza przesłanka uznania, bądź nie, dzieła sztuki za wartościowe. Podobnie na bazie pewnej fikcji wizualnej urzeczywistniane są wartości, które nie są dostępne w świecie realnym, tym samym nie pełnią funkcji czystej repetycji doświadczenia ze świata realnego, więc mogą zaistnieć w świecie sztuki. Tym samym wartość sztuki może być mierzona skalą wprowadzenia do doświadczenia podmiotu poznającego czegoś, czego dotąd podmiot nie doświadczył. (shrink)

W Cesarstwie Bizantyńskim wyłonienie żony cesarza odbywało się w formie konkursu piękności, który stanowił jeden z elementów ogólnej mistyki otaczającej władców Konstantynopola i ich dwór oraz zapobiegał zdobywaniu przez lokalne elity nadmiernych wpływów w otoczeniu władcy państwa. Konkursy te, organizowane wyłącznie dla pierwszych zaślubin pierworodnych synów cesarza, wyłaniały najpiękniejsze i najbardziej cnotliwe kobiety do roli przyszłej cesarzowej. Ceremoniał tego zwyczaju podnosił rangę cesarskich ślubów. Oryginalne źródła bizantyńskie wskazują, że konkursy te odbywały się w latach 788–882, a pierwszy z nich został (...) oficjalnie zorganizowany przez Irenę dla jej syna Konstantyna VI. Kryteria stosowane do wyłonienia zwycięzcy opierały się na kombinacji czynników: wieku, wyglądu, postawy, idealnych rysów twarzy, pełnych wdzięku ruchów i chodu oraz skromnej postawy. Rzymskiemu cesarzowi mogła dorównać jedynie kobieta posiadająca odpowiednie kwalifikacje, a przede wszystkim najbardziej cenioną cnotę tamtych czasów – urodę. Tylko najpiękniejsza kobieta miała przywilej stanąć u boku cesarza. Dwa symbole używane do przypieczętowania wyboru panny młodej to złote jabłko i złoty pierścień. Bizantyńskie konkursy piękności wywierały czarujący wpływ na poddanych cesarstwa w trakcie i po ich istnieniu. Nawet świat kościelny był urzeczony ich blaskiem, a najbardziej intrygujące informacje na ich temat można znaleźć w kronikach świętych. Celem artykułu jest zaprezentowanie sposobu przedstawiania tej ceremonii w oryginalnych źródłach bizantyńskich oraz we współczesnej historiografii. Ponadto zostaną omówione wpływy tego zwyczaju na politykę oraz okoliczności jego zniknięcia. (shrink)

Thomas Reid, twórca szkockiej szkoły zdrowego rozsądku, głosił tezę, że wszystkie wcześniejsze systemy filozoficzne obciążone są tym samym „grzechem pierworodnym” – przyjęciem (w różnych formach) reprezentacjonistycznej teorii spostrzeżenia zmysłowego. Nazywał ją „teorią idei”, której konsekwencją miało być oddzielenie podmiotu i przedmiotu poznania nieusuwalną „zasłoną idei”. Konstruowanie własnej filozofii poprzedził analizą historii tego zagadnienia od starożytności do czasów sobie współczesnych, usiłując wykazać zasadność swego stanowiska. Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie o trafność poglądów Reida, wyrażonych w przyjmowanej teorii spostrzeżenia. Chodzi (...) więc przede wszystkim o pogląd charakterystyczny dla tradycji arystotelesowsko-tomistycznej, tradycyjnie interpretowany jako prezentacjonizm, oraz poglądy Kartezjusza dotyczące statusu „idei” w procesie poznawania tzw. świata zewnętrznego. Przeprowadzone analizy wskazują jednocześnie na uproszczenia w Reidowskiej interpretacji poglądów jego poprzedników na naturę spostrzeżenia oraz na cechy krytykowanych teorii, które w pewnym stopniu usprawiedliwiają tę krytykę. ------------------------- Zgłoszono: 28/10/2022. Zrecenzowano: 24/11/2022. Zaakceptowano do publikacji: 16/12/2022. (shrink)

Metaetyka jest prężnie rozwijającą się dziedziną dociekań filozoficznych, której pytania należą do problemów określających przedmiot refleksji filozoficznej od czasów jej zarania. Metody tych dociekań również mają starożytny rodowód, sięgający wysiłków analitycznych Sokratesa. W dziedzinie tej cały czas pojawiają się kolejne zagadnienia, ciekawe i doniosłe teorie, a nawet nowe paradygmaty badawcze. Metaetyka jest przedsięwzięciem interdyscyplinarnym, w którym wykorzystuje się i rozwija teorie z zakresu m.in. filozofii języka, ontologii i epistemologii, odnosząc się także do wyników innych nauk, w szczególności psychologii i (...) biologii. Niniejszy, poświęcony problematyce metaetycznej, numer Etyki bardzo dobrze ilustruje przedstawiony stan rzeczy; znalazły się w nim teksty obejmujące szerokie spektrum tematów. (shrink)